ΑΓΚΑΘΙ: ΑΝΑΜΝΗΣΤΙΚΟΝ!

Το "Αγκάθι" είναι αθώο
Είναι δηκτικό
Το "Αγκάθι" πονάει
Είναι ειρωνικό
Πικρό, σοβαρό αλλά και χυδαίο

Με τα λόγια αυτά το Μάρτη του '83 ξεκίνησε το ταξίδι του ένα περιοδικό, όπου μεγάλωσα μαζί του κι από καιρό ήθελα να κάνω μια στοργική αναδρομή. Δίσταζα όμως και περίμενα την κατάλληλη εκείνη στιγμή, που θα μάζευα όλα τα τεύχη του. Με επίμονη προσπάθεια κι αρκετό ψάξιμο τελικά τα κατάφερα. Τι να πω όμως και τι να μαρτυρήσω για ένα έντυπο που αυτοσυστήνονταν ειρωνικό, σαρκαστικό κι αμπλαούμπλα περιοδικό;

Πρόκειται για το ένα και μοναδικό "Αγκάθι". Ένα σατυρικό και προκλητικό περιοδικό που έβγαινε κάθε μήνα. Όταν το διάβαζες νόμιζες ότι πίσω του υπήρχε ολόκληρη συντακτική ομάδα. Κι όμως αυτό το έγραφε εξολοκλήρου ένας άνθρωπος κι αυτός δεν ήταν άλλος από τον αιρετικό Θανάση Μάνθο. Τα θέματα, τις απόψεις, την επικαιρότητα, τα κολάζ κι ότι άλλο εμφανιζόταν στις σελίδες του, τα ετοίμαζε ο ίδιος στο εργαστήρι του. Από φωτορομάντζα και κόμιξ, έπαιρνε τα μπαλονάκια τους κι άλλαζε τα λόγια. Έκανε αστείες φανταστικές συνεντεύξεις από προσωπικότητες της εποχής και παραφρασμένες διαφημίσεις με ανύπαρκτα προϊόντα. Συνεργάτες ανάφερε τους: Αδέλφω Χίτλερ, Μαριγούλα, Μάργκαρετ Σκάσερ και χιλιάδες άλλους συγγραφείς, λογοτέχνες, βιοτέχνες και μπετατζήδες. Εξαίρεση μόνο αποτελούσαν κάποια αποσπάσματα από βιβλία διάφορων συγγραφέων ή ποιητών. 

Επίσης μεγάλη ανταπόκριση και συμμετοχή υπήρχε στη σελίδα των αναγνωστών με την ονομασία "Still Life". Εκεί οι προβληματισμοί, οι διαμαρτυρίες, οι εξομολογήσεις, οι απογνώσεις, οι πνευματικές ανησυχίες με τα όνειρα και τις ποιητικές εξερευνήσεις από ανθρώπους που η κοινωνία επέλεξε να απομονώσει και να περιθωριοποιήσει, είχαν το δικό τους βήμα και στήριξη. Όλα όμως είχαν τη δική του προσωπική σφραγίδα με τη φροντίδα και την αγάπη του. Ήταν το πνευματικό του παιδί κι όλο αυτό φαινότανε καθαρά στα κείμενα του. Επίσης δεν είχε κανένα απολύτως θέμα να αυτοσαρκαστεί. Ενημερώσεις έκανε από τα ειδησεογραφικά πρακτορεία: "Αρρωστέητεντ Πρεςς", "Καρρόητερ", "ΦΑΠΕ". Ο Θανάσης είχε καταταγεί στη συνείδηση μου σαν ένας τύπος εκρηκτικού μείγματος, αναρχικού, ονειροπόλου κι επαναστάτη, που διέθετε όμως έξυπνο χιούμορ, ήρεμη δύναμη, θετική σκέψη, εξαιρετική ευφυΐα, πύρινη γλώσσα, ανατρεπτικό πνεύμα, ανελέητη κριτική, γνώση γεγονότων. 

Όταν λοιπόν αναφέρεται κάποιος στο "Αγκάθι", εννοεί τον ίδιο το δημιουργό του, το Θανάση. Τόση προσωπική ταύτιση υπήρχε. Γιατί το "Αγκάθι" ήταν ο ίδιος ο Θανάσης. Η στήλη με το "Ακάνθινο" που ξεκινούσε κάθε τεύχος του, ήταν η σελίδα που τον αντιπροσώπευε. Εκεί μιλούσε η ψυχή του με τόνο ποιητικό. Η έξυπνη σάτιρα που ασκούσε δεν είχε προηγούμενο και σ' αυτό ήταν πολύ μπροστά από άλλα παρόμοια περιοδικά της εποχής του. Έφτανε μάλιστα στα όρια της δικαιοσύνης και μερικές φορές δε δίσταζε να τα ξεπεράσει κιόλας, αφού έφτανε να θίγει με το ιδιότυπο χιούμορ του πολλές φορές πρόσωπα και ήθη που έκαναν αίσθηση στον ίδιο και κατ' επέκταση στην κοινή γνώμη. Οι κριτικές του περιείχαν διαίσθηση κι έκανε τη δική του αντίσταση απέναντι σ' αυτά που έρχονταν. Δεν κρυβότανε, αλλά ούτε και φοβότανε και γι' αυτό ανέφερε χαρακτηριστικά στην πρώτη σελίδα του ότι ήταν υπεύθυνος και για το νόμο.

Για όλους αυτούς τους λόγους είχε κατηγορηθεί και καταδικαστεί σε 15 μήνες, ύστερα από μήνυση που ασκήθηκε σε βάρος του. Σατίριζε και τα έχωνε σε κάθε λογής εξουσία, πολιτικούς, κόμματα, δόγματα, lifestyle που είχαν μπει προκλητικά στο πετσί της κοινωνίας. Στο ίδιο τέμπο δε δίσταζε να τα βάζει με τη διαβίωση στο στρατό και με τα κακώς κείμενα της θρησκείας. Έντυπο με ανοιχτούς ορίζοντες που δεν εξαρτιότανε από στερεότυπα και συγκεκριμένα μοτίβα. Όλοι είχαν να λογαριαστούν με τη διεισδυτική πέννα και ματιά του Θανάση. Δε λογάριαζε και δε χάιδευε ιδεολογίες και συνειδήσεις, αλλά σεβότανε κάθε αντίθετη άποψη. Τις απόψεις του όμως τις δικαιολογούσε πάντα με σθένος κι επιχειρήματα. Έδινε ελευθερία στο λόγο και μπορούσε να καταθέσει οποιοσδήποτε τις θέσεις του στο περιοδικό. Ήταν ρομαντικός οραματιστής κι είχε φτιάξει τη δική του φωλιά και το δικό του Θεό σε μια Ελλάδα που καυχιότανε για περισσότερα από όσα ήταν και σε ένα εικονικό κόσμο που συνεχώς κατέρρεε.

Τούτο το περιοδικό ήταν ασυμβίβαστο και μπορούσε να καυτηριάζει τους πάντες. Από άκρα δεξιά μέχρι άκρα αριστερά. Δεν είχε με κανένα πολιτικό φορέα ή έκτρωμα φιλίες και γι' αυτό είχε μόνο εχθρούς από όλους τους χώρους. Συνέχιζε μόνο του να ελέγχει την κάθε είδους εξουσία. Είχε τη δική του επιθετική φιλοσοφία και με τον αντιεξουσιαστικό του χαρακτήρα, δε συντασσόταν με κανέναν. Έκανε αναφορές κι αφιερώσεις σε πρόσωπα που γούσταρε, όπως Χάρυ Κλυν, Μαλβίνα Κάραλη, Κατερίνα Γώγου, Jim Morrisson. Στις μουσικές του προτιμήσεις είχε ξεχωρίσει και μνημόνευε συχνά τον Peter Hammill από το συγκρότημα Van Der Graaf, όπου ένιωθες αμέσως ότι ο Θανάσης ήταν φανατικός οπαδός του. Καθώς όμως ήταν και μεγάλη του αγάπη ο Hammill, είχε καταφέρει να τον συναντήσει τελικά και να του πάρει κανονική συνέντευξη. Αυτήν τη χαρά του φυσικά την αποτύπωσε με φωτογραφία που υπάρχει μέσα στο "Αγκάθι" από αυτήν τη αναπάντεχη συνάντηση.

Παρότι το περιοδικό αυτό είχε για την εποχή του μεγάλη απήχηση σε νεαρές ηλικίες περισσότερο, δε μπόρεσε όμως να αντέξει τον οικονομικό μαρασμό. Οι αγωνιώδεις εκκλήσεις του Θανάση που αποτυπώνονταν στις σελίδες του από τον ίδιο, για να μπορέσει να συνεχίσει την έκδοση, δεν έφεραν κάποιο ουσιαστικό αποτέλεσμα. Αρκετές φορές μάλιστα χαριτολογώντας καλούσε τους αναγνώστες να διαδώσουν το περιοδικό, γράφοντας ακόμα κι ως σύνθημα αυτό στους τοίχους. Είχε δημιουργήσει ήδη το δικό του αναγνωστικό κοινό και γι' αυτό απλά κι ανώνυμα πρόσωπα που υποστήριζαν το περιοδικό, είχαν προτείνει στο Θανάση τη δημιουργία μιας κλειστής λέσχης από αγκαθόβιους για να μη σταματήσει η έκδοση. Ο ίδιος όμως δεν είχε χρόνο να ασχοληθεί και το άφησε στην τύχη των αναγνωστών. Κι έτσι αυτό δεν έγινε ποτέ. Πριν κάνει τον κύκλο του και βαρεθεί ο ίδιος όλη αυτήν την κατάσταση, αποφάσισε να το κλείσει, κλείνοντας το μάτι για μελλοντική επιστροφή. 

Τελικά δε μπόρεσε να βγάλει πάνω από 48 συνεχόμενα τεύχη και σταμάτησε τον Ιούνιο του '87. Κατάφερε όμως να σημαδέψει και να ταξιδέψει μια ολόκληρη γενιά. Στο 48ο που αναφέρεται και τελευταίο τεύχος, φαίνεται η μεγάλη φόρτιση του εκδότη από τη φράση "Έξω από το "Αγκάθι" δεν υπάρχω", όσο κι αν η ανακούφιση από τη ρουτίνα τη μετρίαζε. Αρκετά χρόνια μετά, το 1998, δεν άντεξε να περιμένει κι έβγαλε εντελώς ξαφνικά σε έγχρωμη έκδοση κι ιλουστρασιόν χαρτί, ένα τεύχος (το 49ο, παρότι η αρίθμηση ξεκινούσε από την αρχή) το οποίο γνώρισα πολύ αργότερα. Οι συνθήκες όμως άλλαξαν κι ήταν πλέον αργά, αφού τα χρόνια που πέρασαν ήταν πολλά. Τα έντυπα κι οι εφημερίδες που έλεγχαν δήθεν την εξουσία, άρχισαν να συντάσσονται απροκάλυπτα με αυτήν. Οι αναγνώστες εκείνης της εποχής μεγάλωσαν κι οι νέοι αναγνώστες έμπαιναν στην εξέλιξη από διαφορετική σκοπιά. Οι αντιδράσεις κι οι κραυγές χρόνο με το χρόνο φτήνυναν, ώσπου στις μέρες μας έχουν πέσει σε μόνιμη νάρκωση και καταστολή.

Το "Αγκάθι" δεν είχε ενδιάμεσους θαυμαστές. Αυτό το περιοδικό ή το λάτρευες από την αρχή ή το απέρριπτες. Για την εποχή του ήταν πολύ προχωρημένο κι ασχολούνταν με οτιδήποτε έπεφτε στην αντίληψη του γραφέα του. Ήταν για ανοιχτόμυαλους κι ανοιχτομάτηδες. Αποτελούσε την εξαίρεση σε όλους τους κανόνες. Θυμάμαι ότι κάποιες φορές ήταν δυσεύρετο. Στην επαρχία ειδικά υπήρχε μεγαλύτερο πρόβλημα. Σε κάποια περίπτερα δεν το έβρισκες καν. Κι αυτό φαίνονταν και στα παραπονεμένα γράμματα πολλών αναγνωστών. Μάλιστα ο Θανάσης καλούσε τους αναγνώστες να αναφέρουν τις τοποθεσίες, μήπως μπορέσει να δώσει κάποια λύση. Δεν ξέρω γιατί, αλλά υποψιάζομαι ότι όσοι πωλούσαν περιοδικό τύπο, ίσως να σνόμπαραν κάποια έντυπα. Προφανώς το "Αγκάθι" για την εποχή εκείνη δεν ήταν εύπεπτο, καθότι συνυπήρχε και μια άλλη κοινωνία που γαλουχήθηκε παρέα με το κατεστημένο, οπότε θα βρισκόντουσαν αρκετοί απέναντι απ' αυτό. 

Ο Θανάσης - όπως προείπα - δεν έκανε δημόσιες σχέσεις κι ήταν πάντα απέναντι από την εποχή του αλλά κι έξω απ' αυτήν. Στην εποχή μας βέβαια οι σημερινοί "επιστήμονες" θα τον είχαν παραπεταμένο στους ακραίους. Δε θα προλάβαινε καν να βγάλει δεύτερο τεύχος, αλλά θα τον είχαν λειώσει από το πρώτο στη λογοκρισία, στην απαξίωση και στην αστική αποκατάσταση, μέχρι της τελικής εξόντωσης του. Με τη μηδενική ανοχή κι όλους αυτούς τους περιορισμούς και τις ανελευθερίες που υπάρχουν σήμερα, αυτά που έγραφε φυσικά θα είχαν περάσει από ιερά εξέταση για την κυκλοφορία. Οι αγωγές θα διαδέχονταν η μία την άλλη, ώσπου οι εξαγοράσιμες ποινές θα τελείωναν και θα επικρατούσε στο τέλος η φυλάκιση. Αν κι ήθελε να χαρεί τη ζωή, φαίνεται ότι δε χωρούσε σ' αυτήν και προτού σαπίσει "έφυγε" από καρδιακό επεισόδιο το 2003 σε ηλικία 47 χρονών, έτσι ακριβώς όπως ήθελε, παραμένοντας ένας πνευματικά και ψυχικά ελεύθερος άνθρωπος.

Χρειαζόμαστε τέτοιους ανθρώπους σαν το Θανάση κι ευχόμουν ο δαίμων του τυπογραφείου - όπως τον έλεγε - "Μήτσος", να είχε κάνει λάθος του πρόωρου χαμού του. Την άσχημη είδηση την αντιλήφθηκα πολλά χρόνια μετά. Το κενό που άφησε δεν έχει καλυφθεί. Αποτελούσε μια όαση στο φαιδρό κόσμο που αχνοφαίνονταν μπροστά μας. Αυτή με λίγα λόγια ήταν ένα συνοπτικό κομμάτι της μεγάλης ιστορίας ενός περιοδικού, που - παρότι έβγαλε λίγα τεύχη - όσο κυκλοφορούσε όμως, έμελλε να "πάσχει για ν' αναπτυχθεί ελεύθερα το άνθος του".

Σιχαίνομαι το Χρήμα.

Μισώ τους πλούσιους.

Και τους "επιτυχημένους".

Με απωθούν οι "νικητές".

Κι οι "ισχυροί".

Εγώ ξέρω, αγαπώ, όσους νικήθηκαν.

Είμαι με τους νικημένους, τους αποτυχημένους,

μ' όσους τους τσάκισε η ζωή.

Αισιοδοξούν μονάχα οι ανόητοι, οι τυφλωμένοι.

Γύρω μας, παντού, είναι η Φρίκη.

Σιχαίνομαι όσους εκπορνεύονται.

Αυτούς που γονυπετούν, απεχθάνομαι.

Η χαρά είναι η μάσκα.

Η Θλίψη είν' η Ουσία του Ανθρώπου.

Ελπίζω να παραμείνω Άνθρωπος.

Δεν θέλω να γίνω πλούσιος, δεν φιλοδοξώ

να Ηγούμαι, εύχομαι να μην πουληθώ.

Ελπίζω να πεθάνω προτού σαπίσω.

Αυτός ήταν ο Θανάσης Μάνθος